Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyon Araştırma Merkezi (DİSK-AR), Türkiye’de başkanlık sistemi altında bozulan bölüşüm ilişkilerine ilişkin raporunu yayınladı.
Rapora göre Türkiye ekonomisi gayrisafi yurtiçi hasıla (GSYH) bakımından büyüse de emekçilerin üretilenden aldıkları pay giderek küçülüyor. 2016 yılında emeğin GSYH’den aldığı pay yüzde 36,3 iken bu oran 2022’de 26,3’e gerilerken aynı dönemde işveren ve patron takımı ile sermaye sınıfının GSYH’den aldığı pay yüzde 47,5’tan yüzde 53,7’ye yükseldi.
Üretenlerin üretimden aldığı pay azalıyor
İktisatçı Korkut Boratav’ın bir süredir “bölüşüm şoku” olarak ifade ettiği ve son birkaç yıl içerisinde emeğin ulusal gelirden aldığı payın radikal biçimde azaldığı durumu netleştiren raporun ana hatları şu şekilde.
Buna göre TÜİK 2022 yıllık ve 2023 Nisan-Mayıs-Haziran aylarını kapsayan Dönemsel Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) 2. çeyrek verilerini 31 Ağustos 2023’te yayımlamasıyla dönemlik veriler netleşirken EYT’lilerin emeklilik ödemeleri sebebiyle işgücü payında bir artış görülse de yıllık veriler bazında işgücünün payında ciddi bir düşüş söz konusu.
Raporda Türkiye ekonomisinin 2023’ün ikinci çeyreğindeki büyümesi ve emeğin ekonomiden aldığı payın göreli artışı EYT ile ilişkilendirilerek, “TÜİK verilerine göre GSYH 2023 2. çeyreğinde bir önceki yılın aynı çeyreğine göre yüzde 3,8 arttı. 2023 2. çeyreğinde gayrisafi katma değerden emekçilerin aldığı pay bir önceki yılın aynı dönemine göre 9 puan artarak yüzde 34,3 oldu. Gayrisafi katma değerden sermayenin aldığı pay ise bir önceki yılın aynı dönemine göre 10,5 puan azalarak yüzde 43,8 oldu. Ancak emeğin büyümeden aldığı payın artışı ile sermayenin aldığı payın azalışı gelir dağılımındaki bir iyileşmeye işaret değil. Verilerin kapsadığı Nisan, Mayıs ve Haziran ayları EYT nedeniyle kıdem tazminatı alanlarda ve emekli aylığı bağlananlarda yükseliş yaşanan aylardandır. Emeğin payındaki artışın asıl sebebi budur” şeklinde açıklanıyor.
Diğer yandan 2022’ye ait ekonomik verilerde kötüleştiği görülen bölüşüm ilişkileri, “TÜİK verilerine göre GSYH 2022 yılında bir önceki yıla göre yüzde 5,5 büyüdü. Büyümeden emeğin aldığı pay 2021’e göre 3,7 puan azalarak yüzde 26,3 oldu. Sermayenin büyümeden aldığı pay ise 2021’e göre 1,4 puan artarak 2022’de yüzde 53,7’ye yükseldi” ifadeleri ile açıklanıyor.
Başkanlık rejimi halkın gelir bölüşümünden payını sermayeye aktarıyor
Raporda AKP’nin rejim değişikliği ile bölüşüm şoku arasındaki ilişkiye de değinilirken, başkanlık rejimine geçişle birlikte 2016’da yüzde 36,3 olan Gayrisafi Katma Değer içinde emeğin payının 2022’de 10 puan gerileyerek yüzde 26,3’e gerilediği, 2016’da yüzde 47,5 olan sermayenin payınınsa 2022’de 6,2 puan yükselerek yüzde 53,7’e yükseldiği görüldü.
Başkanlık sisteminin uygulanmaya başladığı 2018 yılını 100 kabul ettiğimizde GSYH cari fiyatlarla başkanlık döneminde 100’den 399’a çıkarken, emeğin payı 100’den 313’e çıktı. Böylece başkanlık döneminde toplam emek gelirleri parasal olarak yüzde 213 oranında artmış oldu. Aynı dönemde sermaye gelirleri ise 100’den 432’ye yükselerek yüzde 332 oranında arttı.
Ayrıca GSYH, (gelir yöntemiyle cari fiyatlarla) 2022 yılında bir önceki yıla göre (enflasyondan arındırılmamış olarak) yüzde 107 oranında artarken, aynı dönemde işgücü ödemelerinde yüzde 82, net işletme artığında ise yüzde 113 oranında artış olarak hesaplandı.