Gazete Yolculuk Haber Merkezi
Rus özel harp şirketi Wagner’in kurucusu Yevgeni Prigojin, dün akşam saatlerinde, Mayıs 2022’den beri örtük bir güç savaşı içinde olduğu Rus Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay Başkanlığı’nı, Wagner birliklerinin Ukrayna’daki bir askeri kampını vurmakla suçlayıp, Wagner Komutanlar Konseyi’nin kararıyla Savunma Bakanı Sergey Şoygu ile Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov’u “yargılamak üzere” askeri konvoyla Moskova’ya ilerleyeceklerini “Ülkenin askeri liderliğinin getirdiği kötülük durdurulmalı. Başladığımız işi bitirdikten sonra vatanımızı korumak için (Ukraya’ya) cepheye döneceğiz. Önce orduda, sonra tüm Rusya’da adalet sağlanacak” sözleriyle duyurdu.
Prigojin’in kısa süre içerisinde Rusya’da darbe girişimi olarak değerlendirilen çıkışına Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, bu sabah saat 09:00’da yayınladığı mesajla “Karşı karşıya olduğumuz şey iç ihanettir. Kalkışmada bulunan suçlular ağır cezalandırılacaktır” şeklinde yanıt vererek Rus devlet bürokrasisinin tavrını ilan etmiş oldu.
Ancak Putin’in mesajı yayınlanana kadarki süre zarfında kriz sürecinin yalnızca Kremlin ve Rusya Savunma Bakanlığı yetkililerince yapılan açıklamalarla yönetilmeye çalışılması ve bu süre zarfında Wagner birliklerinin önce sabaha karşı Ukrayna sınırındaki FSB kontrol noktalarını sorunsuz geçerek Rostov’a, ardındansa öğle saatlerinde Voronej kentine kadar ilerlemesiyle kriz yeni bir boyut kazandı.
Rusya’da Wagner kalkışmasıyla ilgili gelişmeleri buradan aktaracağız…
Krizin ve Wagner birliklerinin son durumu
23:00 | Kremlin Sözcüsü Dimitri Peskov, Lukaşenko arabuluculuğuyla varılan uzlaşma kapsamında Prigojin’in Belarus’a yerleşeceğini, Wagner askerlerinin Rus Savunma Bakanlığı’nın bağlayıcı sözleşmesine imza atacağını, kalkışma kapsamında adli takibat yapılmayacağını ve mevcut soruşturmaların düşürüleceğini açıkladı.
20:45 | Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko aracılığıyla Wagner ve Kremlin arasında uzlaşma sağlandığı duyuruldu. Wagner şefi Prigojin “Moskova’ya 200 kilometre kala daha fazla kan dökülmemesi için kamplarımıza ve cepheye dönüyoruz” derken, Wagner’e anlaşma kapsamında verildiği belirtilen garantilerin içeriğine dair bilgi paylaşılmadı.
Belarus Devlet Başkanlığı tarafından sağlanan uzlaşıya dair açıklama şu şekilde.
“Bu sabah, Rus Devlet Başkanı Vladimir Putin Belaruslu mevkidaşını güney Rusya’da özel askeri şirket Wagner’le ilgili durum hakkında bilgilendirdi. İki devlet başkanı, ortak girişimde anlaştı. Anlaşmanın daha da ilerlemesiyle Belarus Devlet Başkanı, Rusya Devlet Başkanı’nın bilgisi dahilinde, kendi kanalları üzerinden Wagner şefi Yevgeni Prigojin’le görüşmeler yürüttü. Müzakereler gün boyunca sürdü. Sonuç olarak, Rusya topraklarında kan dökecek bir katliamın kabul edilemezliğinde uzlaştılar. Yevgeni Prigojin, Belarus Devlet Başkanı Aleksandr Lukaşenko’nun Rusya topraklarında silahlı Wagner unsurlarının ilerlemesini durdurma ve gerilimi düşürmek için ekstra adımlar atma teklifini kabul etti. An itibariyle, durumun çözümü için Wagner şirketinin savaşçılarına güvenlik garantisi de içeren kesinlikle karlı ve makul bir seçenek masada.”
Wagner şefi Prigojin ise, kendisine ait Telegram kanalında “Wagner’i dağıtacaklardı. 23 Haziran’da bir Adalet Yürüyüşü’ne çıktık. Bir günde Moskova’ya yaklaşık 200 kilometre mesafeye ulaştık. Bu süre içinde savaşçılarımızın bir damla kanını akıtmadık. Artık kanın dökülebileceği an geldi. Bu yüzden taraflardan birinin Rus kanı dökmesinin sorumluluğunu anlayarak güçlerimizi geri çekiyor ve üslere dönüyoruz” paylaşımında bulundu.
17:00 | Wagner askeri konvoyları, Rostov-Voronej hattını Moskova’ya bağlayan M-4 karayolu üzerinde otobüs, kamyon gibi ağır araçlarla kurulan barikatları aşarken aynı güzergahın çeşitli noktalarına iş makineleriyle hendekler kazılıyor.
Rusya'da Wagner kalkışması: Wagner birlikleri Moskova'ya uzanan M-4 karayolunda ağır araçlarla kurulan barikatları aşarken, aynı güzergah üzerinde bu kez iş makineleriyle hendekler açılıyorhttps://t.co/IsTYMbGIBW pic.twitter.com/ymhoP54MR4
— Gazete Yolculuk (@gazeteyolculuk) June 24, 2023
15:00 | Rostov ve Voronej kentlerine herhangi ciddi bir çatışma gerçekleşmeksizin ulaşan alan Wagner birlikleri, son olarak TSİ 15:00 itibariyle Moskova’ya 370 kilometre mesafedeki Yelets ve Lipetsk civraında görüldü.
Rusya'da Wagner kalkışması: Wagner şefi Prigojin'e bağlı birlikler, Moskova'ya 370 kilometre mesafedeki Yelets ve Lipetsk civarında; Rus ulusal muhafızları Wagner'i durdurmak için Moskova'ya konuşlandıhttps://t.co/IsTYMbGIBW pic.twitter.com/jELLlFdKCI
— Gazete Yolculuk (@gazeteyolculuk) June 24, 2023
Rostov ve Voronej, Rusya’nın Ukrayna’da yürüttüğü “özel askeri operasyonun” ikmal noktaları ve bu iki kentin kontrolü, Ukrayna’daki operasyonun sürdürülebilmesi adına kritik olduğundan, Prigojin tarafından Rus güvenlik bürokrasisinin elitlerine karşı Ukrayna’daki operasyonun geleceği bir koz olarak kullanılabilir.
12:30 | Wagner birliklerinin Rostov’un ardından Voronej’e girdiği görüldü. Rus ordusuna ait helikopteler kentte yakıt ikmali için kullanılan bir depoyu havaya uçururken Wagner’e ait Pantsir S1 hava savunma sistemlerinin Rus ordusuna ait savaş helikopterlerine angaje olduğu anlar sosyal medyaya yansıdı.
Over Voronezh, a Wagner Strela-10 SAM system engages a Russian Ka-52, with the Ka-52 successfully defending using flares. pic.twitter.com/2O3aVZk50v
— OSINTtechnical (@Osinttechnical) June 24, 2023
07:30 | Wagner birlikleri, Rostov’daki Rus ordusu Güney Askeri Bölge Karargahı ve kentin kalanında kontrolü çatışmasız ele geçirdi.
Rusya'da Wagner'den Rus güvenlik bürokrasisi ve Kremlin'e karşı kalkışma: Rostov ve Voronej'de kontrol Wagner'de!https://t.co/IsTYMbGIBW pic.twitter.com/fyIYfyTiH1
— Gazete Yolculuk (@gazeteyolculuk) June 24, 2023
Moskova’da durum: Kalkışmaya karşı tüm formaliteler devrede, kentte askeri önlemler hat safhada
Dün gece saatlerinden itibaren Moskova’nın kritik noktalarına ve yerleşkelerine çok sayıda askeri takviye yapılırken, Kremlin’e sadık Çeçen lider Ramazan Kadirov’a bağlı Ahmat özel harp birlikleri de Rostov’da kontrolü eline alan Wagner’i durdurması için görevlendirildi.
Wagner’in ilerleyişi karşısında Rusya Ulusal Terörle Mücadele Komitesi, ilk kez gidilen bir uygulama olarak Moskova şehri ile Moskova ve Voronej bölgelerinde “terörle mücadele operasyon rejimi” getirildiğini duyurdu.
Ancak FSB’nin Prigojin hakkında “askeri kalkışmaya teşebbüs” suçundan soruşturma başlatması, Wagner’in St. Petersburg’daki genel merkezine Kremlin’e bağlı polislerce baskın düzenlenmesi ve Rus ulusal muhafızlarının Wagner birliklerine karşı harekete geçirilmesi gibi karşı formalitelere rağmen Wagner birliklerinin neredeyse hiçbir noktada ciddi bir direnişle karşılaşmaması ve Rus ordusuna bağlı askerlerin çoğu noktada emirlere uymayarak Wagner’le angajmana girmemesi gibi örnekler, Rus güvenlik bürokrasisi içerisinde komuta kademesi ile sahadaki birlikler arasında Wagner’in kalkışmasına karşı tam bir birliğin oluşmadığını gösteriyor.
Şimdiye kadar Wagner’in kalkışması karşısında yalnızca birkaç küçük çaplı karşılıklı ateş ve Rus ordusuna bağlı helikopterlerin Wagner birliklerine sınırlı hava saldırıları gözlemlendi. Wagner şefi Prigojin, dün gece saatlerinden bu yana en az iki helikopteri düşürdüklerini ileri sürdü.
Rusya’da kalkışmayı önceleyen güç savaşları: Ukrayna’da kriz ve 1 Temmuz tarihli kontrat kararnamesi
Wagner şefi Prigojin’in Savunma Bakanlığı ve Genelkurmay karşısındaki kalkışma kararı, kalkışmayı önceleyen uzun bir nüfuz savaşını takiben son olarak Rusya’daki özel harp şirketlerinin Savunma Bakanlığı’yla 1 Temmuz’a kadar bağlayıcı kontrat imzalamasını şart koşan düzenlemenin ardından geldi.
Prigojin, Rus güvenlik bürokrasisinin Ukrayna’daki özel askeri operasyonda kendisini en bariz biçimde gösteren kısıtlılık ve yetersizliğini, hem kendi şirketinin askeri rol ve kapasitesinin gelişimi için kullanabileceği bir merdiven olarak, hem de ülkedeki siyasi güç savaşları kapsamında kamuoyunda sahip olduğu destek seviyesini tırmandıracak ve toplumun hassas noktalarına dokunacak (yolsuzluk, liyakat vs.) konular üzerinden güvenlik bürokrasisiyle kapışmasında siyasi kaldıraca dönüştürecek bir stratejiyle ele alıyordu. Bu stratejide, 13 Haziran tarihinde Putin’in de “Orduda parke generalleri vardı ancak bir işe yaramadıkları kısa sürede açığa çıktı” ifadesini kullanmasına neden olan bir gerçeklik payı olduğu aşikar.
Ancak Prigojin’in sık sık ileri sürdüğü eleştirel “vatanseverliği”, günümüzün küresel paylaşım savaşının çok sayıda ülkeye ve vekalet savaşına dağıtılmış çeşitli yükümlülükleri karşısında Wagner gibi para-militer bir örgütün kural dışılığından gelen çok amaçlılığına ihtiyaç duyan Rusya’nın askeri kapasitesindeki yetersizliğini giderme motivasyonunun ötesinde, 19. yüzyıldaki Decembirstler gibi tarihsel ilerlemeci bir isyandan ziyade Kornilov İsyanı gibi gerici zeminde, devlet içi nüfuz savaşına dayanıyor. Wagner Rusya’nın yeniden paylaşıma katıldığı Suriye, Sudan, Libya vs. gibi ülkelerde faaliyetlerinin finansmanı için maden işletme, petrol sevkiyatı ve ticari anlaşmalar geliştirme gibi yöntemler izleyebiliyor.
NATO’nun, Ukrayna’yı Rusya’ya karşı bir yıpratma savaşı sahasına çevirmesine karşı özel askeri operasyonunu başlatan Kremlin, bu düzeyde bir askeri harekatın gerektirdiği seferberliğin ve yarattığı toplumsal hoşnutsuzluğun altından kalkmak için, 2014’ten beri paylaşım savaşı sahalarında zaten faal olan Wagner’e Rus ordusunun ekipman ve cephanesinden yararlanma ve Rus hapishanelerindeki mahkumlarla serbest kalma karşılığında kontrat imzalama gibi imtiyazlarla birlikte daha belirgin bir rol vermeyi uygun gördü.
Ancak Putin’in St. Petersburg’da görevli olduğu günlerde kurduğu yemek servisi firması nedeniyle “Putin’in şefi” olarak bilinen ve 2014’te Wagner’in kuruluşuyla özellikle Ortadoğu ve Afrika’da Rus devleti adına da olsa bir özel harp şirketi için alışılmışın ötesinde askeri ve ticari ilişkiler geliştirmeye başlamış olan Prigojin, Ukrayna gibi Rusya’yla kopmaz tarihsel bağlar içerisindeki bir ülkede başlayan savaşta meydana gelen krizleri, bu ilişkileri şahin bir söylem üzerinde daha da ileri taşımak için titizlikle kullanmaya başladı.
Kırım’ın ilhakından Donbass muharebelerine kadar tüm süreçte örtük fakat aktif rol üstlenen Wagner, “özel askeri operasyonun” kısa sürede sonuçlanmayıp aksine bütün NATO envanterini Ukrayna ordusu taşeronluğunda kendisine karşı kullanılırken bulmasıyla, yani uzun süreli bir yıpratma savaşına dönüşen karakteri neticesinde kendi üzerindeki örtüyü büyük ölçüde kaldırdı. Wagner’in doğrudan taşeronluğunu üstlendiği Bahmut Savaşı bu durumun en bariz kanıtı olurken, Prigojin de Wagner’in üzerindeki örtüye gerek kalmadıkça Rus güvenlik bürokrasisinde giriştiği güç savaşının örtüsünü kaldırmaya başladı.
Zira Bahmut Savaşı sırasında Wagner’le sözleşmeli onlarca unsurun cesedinin yanında çektiği videoda Şoygu ve Gerasimov’a hakaretler yağdıran Prigojin, Putin’e şimdiye dek sağladığı faydadan elde ettiği Kremlin’deki kredisini güvenlik bürokrasisinin üst kademesinde daha fazla söz sahibi olmak için kullanmıştı. Örneğin, her ne kadar dün gece Wagner’e karşı eli silahında ve Kremlin’le saf tutan bir video yayınlasa da, Rusya’nın Ukrayna’daki kuvvetlerinin bir önceki komutanı Sergey Surovikin’in Wagner’le ilişkili olduğu ve hem söz konusu göreve terfisinin hem de bu görevden alınışının Wagner öne çıkışıyla ve arz ettiği tehditle paralellik seyrettiği biliniyor.
Ocak 2023’te Putin’in Surovikin’in yerine kendisine sadık Gerasimov’u Ukrayna’daki operasyonlardan sorumlu isim yapması, aslında Wagner ve Prigojin’in altındaki zemini kaydırma hamlelerine artık Kremlin’in de dahil oluşunu gösteren gelişmelerden biriydi. Bu hamleyi hapishanelerde mahkumlarla kontrat imzalama yetkisinin Rus Savunma Bakanlığı lehine daraltılması ve son olarak Rusya’daki tüm özel askeri şirketlerin 1 Temmuz tarihine kadar Savunma Bakanlığı’yla kontrat imzalamaya mecbur bırakılması kararnamesi gibi başka hamleler izledi. Prigojin’in kalkışma kararının bu düzenlemeden sadece bir hafta öncesine denk düşmesi, Moskova’da uzun süredir cereyan güç savaşlarının kaçınılmaz olarak geldiği noktanın sonucu.